ลองจินตนาการว่าคุณอยู่ในช่วงไม่กี่นาทีสุดท้ายของชีวิต คุณกำลังจะตาย หายใจแผ่วลง ๆ เมื่อหมดลม ชีวิตคุณก็ดับสิ้น ลองจินตนาการต่อไปว่าคุณยังสามารถเห็นโลกหลังคุณตาย คุณเห็นตัวคุณจบบทบาทชีวิตในโลกนี้เพียงเท่านี้ แต่โลกยังคงหมุนต่อไป ไม่กี่ปีต่อมา คนส่วนใหญ่ลืมคุณไปแล้ว ยี่สิบปีผ่านไป อาจไม่มีใครสักคนบนโลกที่เคยรับรู้การดำรงอยู่ของคุณมาก่อน หนึ่งร้อยปีต่อมา คุณหายไปจากโลกตลอดกาล ราวกับคุณไม่เคยมีตัวตนอยู่ในโลกนี้ มันทำให้คิดและถามว่า อะไรคือความหมายของชีวิต ทำงานมาทั้งชีวิตเพื่ออะไรจริง ๆ ชีวิตมีแค่นี้เองหรือ?

เมื่อผมผ่านอายุเลข 60 อย่างเงียบ ๆ พร้อมกับเพื่อน ๆ หลายคนที่เกษียณไปตามระบบ แล้วเลข 7 ก็ใกล้เข้ามา ทันใดนั้นเราก็พบว่าตนเองยืนอยู่ระหว่างชีวิตที่เหลือกับความตายที่อาจอยู่ไม่ห่างไกล หลายคนในสถานะนี้เกิดอาการหลงทาง ยืนอยู่ระหว่างความหงอยเหงากับความหมายของชีวิต

คนจำนวนมากเป็นอย่างนี้ ก้มหน้าก้มตาหายใจ ทำงาน ทีละวัน ผ่านไป 35-40 ปี เรือชีวิตก็ปลดระวางเพราะสภาพเก่าพร้อมจมได้ทุกเมื่อ รู้สึกตัวอีกที ก็เป็นไม้ใกล้ฝั่งแล้ว บางคนเพิ่งเริ่มเงยหน้ามองโลกจริง ๆ เป็นครั้งแรกในวันเกษียณ ถ้าไม่รู้จักเตรียมใจแต่แรก รู้สึกหลงทาง งงว่าจะไปทางไหนดี อาจจะรู้สึกตกใจก็ได้

ทางพุทธสอนให้ตามทันชีวิต รู้ทันความเปลี่ยนแปลง และยอมรับความเปลี่ยนแปลง จึงไม่เกิดทุกข์

ถ้าตามโลกไม่ทัน ปล่อยให้เวลาผ่านไปโดยไม่ตรวจสอบตัวเอง เมื่อเดินทางถึงหลักไมล์ท้าย ๆ ของชีวิต อาจปรับตัวไม่ทัน

เราไม่รู้ว่าเมื่อใดเราจะยุติบทบาทบนโลกนี้ มันอาจเป็นชั่วโมงหน้า อาจเป็นพรุ่งนี้ มะรืนนี้ ดังนั้นหากจะคิดเรื่องนี้ ก็ทำตอนนี้

ไม่ว่าจะเป็นคนเกษียณหรือคนหนุ่มสาว ก็ควรตอบคำถามว่า เราใช้ชีวิตทั้งหมดที่ผ่านมาคุ้มค่าไหม

บางทีการใช้ชีวิตอย่างคุ้มค่าไม่มีกติกาตายตัว มันขึ้นกับความพอใจ

พอใจก็คุ้มค่า

แต่ถ้ามิเพียงตนเองพอใจ ยังสามารถทำให้คนอื่นพอใจด้วย ก็ยิ่งคุ้มค่าขึ้นไปอีก

‘คุ้มค่า’ หมายถึงใช้ชีวิตอย่างที่ต้องการ มีความหมายและหรือมีความสุข

หลายคนอาจเห็นด้วยกับคำของนักแต่งเพลง นีล ยัง ว่า “เผาสิ้นฉับพลันดีกว่าค่อย ๆ เลือนจากไป”

โก้วเล้งเขียนว่า ใช้ชีวิตแบบจุดเทียนสองปลาย อายุสั้นไม่ใช่ปัญหา ความสว่างของชีวิตต่างหากที่สำคัญกว่า

เราอาจไม่ต้องการมีชีวิตเกินหนึ่งร้อยปี แต่หากใช้ชีวิตดีพอ เมื่อเราจากโลกไป ก็สมควรเป็นเรื่องเฉลิมฉลอง

วินทร์ เลียววาริณ
8-9-25

สมรภูมิในสงครามโลกครั้งที่สองบ่อยครั้งอยู่กลางอากาศ เมื่อเครื่องบินประจัญบานของสองฝ่ายยิงกัน เครื่องบินใครถูกยิงหนักก็ร่วง นักบินมักเสียชีวิต ลำไหนโชคดีถูกยิงเบาหน่อย นักบินก็พาเครื่องบินกลับฐานได้ บ่อยครั้งเครื่องบินที่กลับถึงฐานถูกยิงจนพรุน

กองทัพอากาศสหรัฐฯพยายามคิดหาวิธีเพิ่มสมรรถนะของเครื่องบิน ให้ถูกยิงตกน้อยที่สุด พวกเขาขอให้นักคณิตศาสตร์นาม อับราฮัม วัลด์ (Abraham Wald) แห่งมหาวิทยาลัยโคลัมเบีย ช่วยวิเคราะห์ปัญหาเครื่องบินถูกยิง

ในมุมมองของคนทั่วไป จุดที่เครื่องบินถูกยิงมากที่สุดคือจุดเปราะบาง ควรเสริมเหล็กให้หนาขึ้น แต่วัลด์มองต่างมุม เขาเห็นว่า ในเมื่อเครื่องบินถูกยิงจนพรุน แล้วยังสามารถบินกลับฐานได้ ก็แสดงว่าจุดที่ถูกยิงไม่ต้องเสริมอะไร

ตรงกันข้าม ควรไปเสริมจุดที่ไม่มีรอยกระสุนมากกว่า เพราะอาจแปลว่ามันเป็นจุดที่ถูกยิงแล้วร่วง จึงไม่ได้บินกลับมาให้เห็น

การมองด้านข้างแบบนี้ถูกนำไปพัฒนาเครื่องบินรบในช่วงสงครามให้ทำงานดีขึ้น

มนุษย์จำนวนไม่น้อยก็มักมีกรอบคิดอย่างนี้ ลงทุนในส่วนที่ไม่จำเป็น เช่น ลงทุนปรับปรุงหน้าตามากกว่าสมอง หรือปรับปรุงภาพลักษณ์มากกว่าความสามารถจริง

และเมื่อพบปัญหาจริง ๆ ก็มักโดนยิงตก!

วินทร์ เลียววาริณ
8-9-25

จาก กอดหนาม 
51 บทความกำลังใจ ราคาเพียง 260 บาท = บทความละ 5 บาท  (ไม่คิดค่าส่ง)
หนังสือหมดเมื่อไร จะไม่ตีพิมพ์ใหม่แล้ว

นานปีก่อนหน้าที่มังกรเซนพระสังฆปริณายกองค์ที่สองแห่งจีน ต้าจู่ฮุ่ยเข่อต้องคำสั่งประหารชีวิตโดยการใส่ร้ายจากเจ้าลัทธิอื่น ๆ นั้น ท่านอาศัยในพื้นที่แถบแม่น้ำแยงซี และมีโอกาสพบชายแปลกหน้าผู้หนึ่ง

ชายผู้นั้นมีอายุราวสี่สิบปี บอกอาจารย์ฮุ่ยเข่อว่า "ข้าพเจ้ามีโรคภัยคุกคาม ได้โปรดชี้แนะทางสำนึกบาปแก่ข้าพเจ้าด้วยเถิด"

มังกรเซนแขนเดียวกล่าวว่า "นำบาปของเจ้ามา แล้วอาตมาจะชำระให้"

ชายผู้นั้นนิ่งไปครู่ใหญ่ กล่าวว่า "ข้าพเจ้าหามันไม่พบ"

"เช่นนั้นเจ้าก็ได้สำนึกบาปแล้ว!"

อาจารย์ฮุ่ยเข่อพบว่าชายผู้นี้เป็นคนเฉลียวฉลาดและใฝ่ธรรม ในที่สุดก็บวชให้เขาและกล่าวว่า "เจ้าเป็นอัญมณีที่เปล่งประกาย"

และนี่เองกลายเป็นชื่อใหม่ของพระใหม่ เซิงค่าน แปลว่า ภิกขุอัญมณี

ตำนานเล่าว่า นับแต่นั้นอาการป่วยไข้ของพระเซิงค่านก็ค่อย ๆ หายไป

เซิงค่านติดตามอาจารย์ฮุ่ยเข่อหกปี ซึ่งรวมช่วงเวลาที่อาจารย์ถูกฝ่ายศัตรูตามปองร้าย อาจารย์ได้ถ่ายมอบบาตร จีวร สังฆาฏิที่สืบทอดมาจากพระพุทธองค์ต่อให้เซิงค่าน เป็นพระสังฆปริณายกองค์ที่สามของจีน

เนื่องจากถูกศัตรูตามล่า ในช่วงเวลาที่วัดวาอารามทางเหนือของจีนถูกทำลาย ในช่วง ค.ศ. 574-577 โดยคำสั่งของจักรพรรดิโจวหวู่ตี้ ห้ามนับถือและประกอบพิธีของศาสนาต่าง ๆ ให้พระคืนสู่ฆราวาส อาจารย์ฮุ่ยเข่อจึงสั่งให้เซิงค่านอยู่ตามป่าเขาจนกว่าจะถึงเวลาเหมาะสม ค่อยออกมาเผยแผ่ธรรมต่อไป

ประวัติของเซิงค่านรู้กันน้อยมาก ไม่มีใครรู้แน่ว่าท่านมาจากไหน ครอบครัวทำอะไร ราวกับว่าจู่ ๆ ท่านก็ปรากฏขึ้นมาบนโลกเป็นพระสังฆปริณายกองค์ที่สามแห่งจีน

เซิงค่านกล่าวว่า "ตัวตนที่แท้ย่อมไม่มี 'อื่น ๆ' และ 'ตัวตน' เมื่อจำต้องแยกแยะ เรากล่าวเพียงว่า 'ไม่ใช่สอง' เนื่องจากเมื่อไม่ใช่สอง ทุกอย่างก็จะเหมือนกัน..."

ท่านสอนว่า "เมื่อจิตไม่ถูกรบกวน ก็เป็นเช่นไม่มีจิต"

และ "เมื่อรู้แจ้งจากภายใน เราจะไปในความว่างเปล่าแห่งโลก"

อาจารย์เซิงค่านอาศัยอยู่ตามป่าเขาลำเนาไพรแถบตะวันตกเฉียงใต้ของอานฮุย พเนจรไปตามที่ต่าง ๆ นานสิบปี ท่านมีชื่อเสียงในฐานะผู้เขียนบทกวีเซน ซิ่นซินหมิง (Verses on Faith-Mind / 信心銘) แปลว่า บทกวีความเชื่อแห่งจิต ซึ่งเป็นงานเซนแรก ๆ ที่ใช้เป็นแบบฝึกหัดสำหรับนักศึกษาเซนในยุคต่อมา

ซิ่นซินหมิง มีกลิ่นของปรัชญาเต๋าแทรกอยู่มาก เช่นเรื่องของสุญตา สอนให้โอบรับทั้งเรื่องดีและไม่ดีในชีวิตอย่างเท่าเทียมกัน ตำราของท่านเป็นเช่นอัญมณีที่ส่องประกายนำทางคนจำนวนมาก

แนวคิดของท่านเซิงค่านก็เช่นพระโพธิธรรมและอาจารย์ฮุ่ยเข่อ สอนให้ไม่ยึดติดกับทวิลักษณ์ ลืมเรื่องคำพูดและความคิดเสีย เน้นที่ปัญญา ดังที่เขียนไว้ในบทแรกของ ซิ่นซินหมิง คือ

วิถีทางที่แท้มิใช่เรื่องยาก
นอกเสียจากว่าเจ้าจะเลือก
เพียงเป็นอิสระจากความเกลียดและความรัก
จึงเผยตัวตนที่เข้าใจแจ่มแจ้ง

ผู้รู้บางท่านตีความหมายของ 'การไม่เลือก' ว่า เซนไม่ยึดติดกับคำพูด การใช้คำพูดคือการทำให้ต้องเลือกและการทำความเข้าใจ นั่นคือกับดักของความคิดอย่างหนึ่ง

เซียงเหยียนจี้เสียน อาจารย์เซนในศตวรรษที่ 9 กล่าวว่า "เซนก็เหมือนชายคนหนึ่งที่ห้อยตัวเหนือหน้าผาสูงชัน มือของเขาจับแต่อากาศขาแกว่งไปมา มีแต่ปากของเขาเท่านั้นที่กัดกิ่งไม้บนหน้าผานั้น ใครอีกคนหนึ่งอยู่เบื้องล่างถามเขาว่า "ทำไมพระโพธิธรรมจึงมาเมืองจีน?" (หมายความว่า อะไรคือสาระของเซน) ถ้าเขาไม่ตอบ เขาก็ล้มเหลว ถ้าเขาตอบเขาก็จะร่วงลงไปตาย เขาควรทำเช่นไร?

ข้อความใน ซิ่นซินหมิง นี้มีกลิ่นอายของเต๋าอย่างชัดเจน นอกจากนี้ ยังพูดถึงเรื่องอกรรม (อู๋เหวย) ของเต๋า

เต๋าเป็นปรัชญาที่ก่อร่างโดยปรมาจารย์เล่าจื๊อราวหนึ่งพันปีก่อนหน้ายุคของเซิงค่าน เนื่องจากเซนได้รับอิทธิพลมาจากเต๋าไม่น้อย ศัพท์หลายคำของเซนจึงยืมมาจากเต๋า แม้แต่คำว่า เต๋า ที่ใช้ในเซน! เต๋า แปลว่า ทางเดิน แต่ในทางเซนมีความหมายถึงธรรมชาติเดิมที่มีอยู่แล้ว พุทธทาสภิกขุอธิบายว่า มันก็มีความหมายทำนองเดียวกับจิตหนึ่งและพุทธะ

วิถีทางที่แท้หรือทางสายที่สุดของเล่าจื๊อคือความไม่ปรารถนาสิ่งใด ละวางความหยิ่งทระนง ความอาวรณ์ ละทิ้งรูปแบบพิธีการทั้งหลาย

ปรัชญาเต๋ามองไม่เห็นประโยชน์ของการดิ้นรนแสวงหาสิ่งสูงสุด เห็นว่าความยุ่งยากทั้งมวลที่เกิดขึ้นในโลกเกิดจากการกระทำ จึงสมควรแก้ด้วย อู๋เหวย (การกระทำโดยไม่ฝืน การกระทำที่สอดคล้องกลมกลืนกับธรรมชาติ ไม่ดิ้นรนเพื่อหวังผล)

สำหรับคนที่ใช้ชีวิตหลายปีในการเดินทางพเนจรเช่นท่านเซิงค่าน หนทางเป็นมากกว่า 'หนทาง'

ทุกสายทางของชีวิตสามารถเป็นทางสายที่สุดได้ และการไปสู่จุดหมายมิได้อยู่ที่ 'ทาง' หากอยู่ที่ 'ใจ'

หลังจากถ่ายทอดธรรมให้ศิษย์นาม เต้าซิ่น แล้ว ท่านก็เดินทางเผยแผ่ธรรมไปทั่ว มีลูกศิษย์ลูกหาไม่น้อย

วันหนึ่งในปี ค.ศ. 606 ยามที่ท้องฟ้าแจ่มใส ต่อหน้าศิษย์ทั้งหลายใต้ร่มไม้ใหญ่ต้นหนึ่ง อัญมณีที่เปล่งประกายในโลกแห่งธรรมมาหลายสิบปีก็ละสังขาร

หลังจากที่อาจารย์เซิงค่านละสังขารจากโลกไป จักรพรรดิเสวียนจง แห่งราชวงศ์ถังถวายเกียรติท่านโดยสถาปนาท่านในตำแหน่ง เจียนจื่อ (鑑智) แปลว่า ปัญญาแห่งกระจกเงา

ชีวิตก็คือกระจกเงาสะท้อนให้เห็นสัจธรรมของความเปลี่ยนแปลง

และชาวเซนย่อมเข้าใจว่า การเปลี่ยนแปลงกับการไม่เปลี่ยนแปลงเป็นการมองต่างมุมของสิ่งเดียวกัน

เมื่อเข้าใจความแตกต่างของความไม่แตกต่าง ก็เข้าใจเซน

วินทร์ เลียววาริณ
7-9-25

จักรวาลเริ่มต้นจากความไม่มีอะไร จุดเริ่มต้นนั้นเรียกว่า singularity จากจุด singularity กลายเป็น บิ๊ก แบง คือจุดเริ่มต้นของสรรพสิ่ง รวมทั้งเวลา

เราเชื่อว่าเวลาเกิดตอนบิ๊ก แบง แต่เราไม่รู้ว่าเวลาคืออะไร เกิดขึ้นมาได้อย่างไร

จุดกำเนิดจักรวาล (หรือ บิ๊ก แบง) ซึ่งเป็นจุดกำเนิดเวลา ก่อนหน้าเกิด บิ๊ก แบง ไม่มีเวลา เรียกว่า a day without a yesterday