หลายวันนี้ผมเขียนบทบาทด้านลบของการเมืองสหรัฐอเมริกาหลายตอน ขอบอกว่าผมไม่ได้เขียนเพราะเกลียดอเมริกัน ว่ากันตามหลักฐานทางประวัติศาสตร์ล้วนๆ และก็ไม่ได้สรุปว่าสหรัฐฯเลวทั้งประเทศ

แค่บอกว่านักการเมืองของเขาเลวใช้การได้เลย

ผมเคยไปเรียนและทำงานที่สหรัฐฯ เรียนรู้มากมายจากประเทศนี้ ยุคที่ผมไปอยู่ที่นั่น ยังไม่มีกระแส Asiaphobic ผลักชาวเอเชียตกรางรถไฟ อเมริกันที่ผมรู้จักก็เป็นคนที่ฉลาด นิสัยดี คบหาได้

สหรัฐฯมีนักคิด นักวิทยาศาสตร์ คนทำงานสร้างสรรค์นับไม่ถ้วน สร้างประโยชน์ให้ชาวโลกมหาศาล อเมริกามีระบบการศึกษาที่ดีที่สุดในโลก มหาวิทยาลัย Top 10 เป็นของสหรัฐฯเสียกว่าครึ่ง อเมริกาเป็นประเทศที่ได้รับรางวัลโนเบลมากที่สุดในโลก อเมริกันคิดค้นอะไรใหม่ๆ ออกมาตลอดเวลา เพราะสังคมแบบ American Dream เอื้อให้คนคิดสร้างสรรค์เต็มที่ เพราะรู้ว่ามีสิทธิ์รวยได้

นี่คือจุดแข็งของอเมริกา

แต่จุดอ่อนคือนักการเมือง ในมุมมองที่ผมเห็น การเมืองสหรัฐฯดูเหมือนไปทิศทางเดียวมาตลอด สกปรกโสมมสม่ำเสมอ

ที่พูดอย่างนี้ก็เพราะเมื่อเทียบกับประเทศจีนที่ล้าหลังกว่าหลายปีแสง จีนใช้เวลา 40 ปีสร้างประเทศจากศูนย์ ดึงคนพ้นความยากจนหลายร้อยล้านคน สร้างทางรถไฟ สร้างโครงสร้างพื้นฐานทั่วประเทศ เปลี่ยนทะเลทรายเป็นพื้นที่เกษตรกรรม ฯลฯ แต่ 40 ปีที่ผ่านมา สหรัฐฯยังไม่มีรถไฟความเร็วสูง (bullet trains) สักสายเดียว ยาเสพติดระบาด ปืนเกลื่อนเมือง ฆ่าหมู่เป็นประจำ ความเหลื่อมล้ำในสหรัฐฯสูงมาก (อาจเพราะเหตุนี้หรือไม่ที่ประเทศนี้เต็มไปด้วยซูเปอร์ฮีโร?)

ในเมื่อสหรัฐฯเต็มไปด้วยคนเก่ง วิทยาการสูงส่ง ทำไมบ้านเมืองจึงเป็นอย่างที่เป็น?

ในคหสต. คำตอบก็น่าจะคือนักการเมือง เพราะแทนที่จะเอาสมองชั้นยอดไปพัฒนาประเทศ กลับไปพัฒนาอาวุธ ก่อสงครามทุกมุมโลก นักการเมืองกระเหี้ยนกระหืออยากทำสงคราม ทั้งที่ยังไม่รู้เลยว่าทำไปทำไม เหมือนได้รับใบสั่งมา

สหรัฐฯมีฐานทัพนอกประเทศอย่างน้อย 128 แห่งทั่วโลก สหรัฐฯวีโต้คว่ำทุกมติของนานาชาติ (โดยเฉพาะมติที่ไม่เป็นผลดีต่ออิสราเอล) ส่งอาวุธไปร่วมโรงฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ในกาซา ถอนตัวจากการแก้ปัญหาโลกร้อน ไม่แยแสกฎระเบียบนานาชาติ ไม่สนใจความชอบธรรม ความยุติธรรม มนุษยธรรม

นี่ไม่ได้พูดเพราะอารมณ์พาไป นี่ว่าตามหลักฐานที่ปรากฏ นี่ก็คือภาพที่ชาวโลกเห็น

เมื่อเกิดเหตุอะไรขึ้นไม่ว่าที่มุมไหนในโลก โฆษกทำเนียบขาวก็มักจะโผล่หน้ามาเอ่ย "เราเป็นห่วงสถานการณ์ที่ประเทศยูจังเลย"

แต่กลับไม่ห่วงประเทศตัวเอง ไม่ได้ห่วงว่าทำไมชาวอเมริกันจ่ายภาษีไปเป็นค่าอาวุธไปให้ชาติอื่นเข่นฆ่าล้างเผ่าพันธุ์

จะรู้ว่ามันเริ่มต้นมาได้อย่างไร ก็ต้องศึกษาประวัติศาสตร์

สงครามโลกครั้งที่สองน่าจะเป็นจุดเปิด Pandora's box เมื่อประเทศในยุโรปพังพินาศ ประเทศอื่นๆ ทั่วโลกล้มระเนระนาด แต่อเมริกาปลอดภัย ด้วยแสนยานุภาพทางทหาร ทันใดนั้นอเมริกาก็มองเห็นโอกาสที่จะเป็นเจ้าโลก

สหรัฐฯต่อสู้กับโซเวียตในช่วงสงครามเย็นยาวนาน สมัยผมเป็นเด็ก สำนักข่าวสารอเมริกันพิมพ์นิตยสารแจกคนไทย มีทั้งความรู้และโฆษณาชวนเชื่อผสมกัน โดยเฉพาะเรื่องภัยคอมมิวนิสต์ ตอนนั้นเด็กไทยกลัวคอมมิวนิสต์ คิดว่าเป็นผีชนิดหนึ่ง จับเด็กไปฆ่า

เด็กไทยก็โตมาแบบนี้ มีภาพว่าอเมริกาคือมหามิตร

จนเมื่อโซเวียตล้ม (เพราะตัวมันเอง ไม่ใช่เพราะสหรัฐฯ) สหรัฐฯก็กลายเป็น Unipolar power ใหญ่แต่เพียงผู้เดียวในโลกา แต่ไม่สบายใจเมื่อจีนมาหายใจรดต้นคอ ซึ่งเป็นภาคบังคับ เพราะเศรษฐกิจจีนจะใหญ่กว่าสหรัฐฯในไม่กี่ปีข้างหน้า

นี่ก็คือเหตุผลที่ผู้นำสหรัฐฯต้องตีประเทศจีนสามเวลาหลังอาหาร เสาร์อาทิตย์และวันหยุดราชการเพ่ิมรอบเช้า 10.00 น.

และนี่ส่งผลย้อนกลับ (backfire) เช่น การสกัดจีนเรื่องชิปยิ่งทำให้จีนรีบพัฒนาชิปเร็วขึ้นกว่าเดิม

อเมริกาเป็นประเทศที่รวมทั้งคนดีและคนไม่ดี มีบริษัทยาที่ค้ากำไรเกินควร แต่ก็มีคนอย่าง โจนาส ซอล์ค (Jonas Salk) ที่คิดค้นวัคซีนโรคโปลิโอสำเร็จ แล้วมอบให้ชาวโลกโดยไม่รับสิทธิบัตร มีคนอย่าง จอร์จ โซรอส ที่คนไทยจดจำได้ดีจากเหตุการณ์ต้มยำกุ้ง แต่ก็มีคนใจบุญอย่าง ชัค ฟีนีย์ (Chuck Feeney) ที่สร้างมหาวิทยาลัยไปทั่วโลก

ความสัมพันธ์ของชาวโลกกับสหรัฐฯจึงเป็น love-hate relationship เรายอมรับความเก่งของเขา แต่เราก็กลัวความบ้าของเขา ไม่มีชาติใดในโลกอยากรบกับอเมริกัน ไม่มีใครอยากสู้กับหมาบ้า

ลีกวนยูเคยบอกว่า "ถามว่าผมอยากเหมือนอเมริกาไหม ใช่ ในด้านความสามารถประดิษฐ์คิดค้น ในด้านความคิดสร้างสรรค์... แต่อเมริกาที่ไร้ความสามารถควบคุมปัญหายาเสพติด - ไม่อยาก! หรือปัญหาปืน ไม่อยาก!"

ในปี 1961 สิงคโปร์จับซีไอเอสามคนข้อหาล้วงความลับ อเมริกาเสนอให้หนึ่งล้านแก่พรรค PAP ของลีกวนยูเพื่อให้ปล่อยตัวคนของตน ลีกวนยูบอกว่า “อเมริกาซื้อผู้นำเวียดนามและประเทศอื่น ๆ มากจนคิดว่าผู้นำทุกคนในโลกซื้อได้หมด”

ลีกวนยูบอกว่าปัญหาของพวกตะวันตกคือ "hubris" (กร่าง โอหัง) hubris นี่จะทำลายตัวเอง

คนอเมริกันส่วนใหญ่ไม่ใช่คนเลวร้าย แต่ไม่ต่างจากไทยหรือประเทศอื่นๆ จะพัฒนาการเมืองอเมริกาได้ ก็ต้องพัฒนาคนก่อน

ในคหสต. ปัญหาของคนอเมริกันคือความรู้รอบตัวต่ำมาก เมื่อได้รับข้อมูลไม่ครบถ้วน นักการเมืองพันธุ์กระหายเลือดก็ยังคงอยู่ได้ต่อไป และทำให้โลกป่วน สหรัฐฯสามารถยุติสงครามใหญ่ๆ ในวันนี้ได้ในอึดใจเดียว แต่เลือกไม่ทำ

โลกเรากว้างใหญ่พอที่ทุกคนอยู่ร่วมกันได้อย่างสันติ แต่ไม่ใหญ่พอสำหรับพวกที่มีอีโก้สูงกว่าภูเขาเอเวอเรสต์ และความโลภลึกกว่า Mariana Trench

ไม่ว่าจักรวรรดิอเมริกาจะยิ่งใหญ่แค่ไหน วันหนึ่งมันก็เสื่อมและล้ม (บางคนว่ามันอยู่ในช่วงสุดท้ายเรียบร้อยแล้ว) นี่ไม่ได้แช่ง แต่มันเป็นสัจธรรมโลก ประวัติศาสตร์หลายพันปีนี้สอนเราว่า ทุกจักรวรรดิล่มสลายเสมอ จำนวนมากล่มเพราะตัวเอง จักรวรรดิโรมัน จักรวรรดิอังกฤษ ("อาทิตย์ไม่เคยตกดิน") ล้วนล่มสลายไปเรียบร้อยแล้ว

มันเป็นสัจธรรมเช่นนั้นเอง

วินทร์ เลียววาริณ
25-6-25

(ภาพจาก Apocalypse Now)

(ความจริงดูหนังและรีวิวเรื่องนี้มาตั้งแต่วันแรกที่ฉาย แต่มัวติดพันเรื่องการเมืองโลกอยู่หลายวัน ค่อยมานำลงวันนี้)

28 Years Later เป็นเรื่องที่สามต่อจาก 28 Days Later และ 28 Weeks Later

และเป็นภาคต้นของ 28 Years Later ตอนต่อไป (ฉายต้นปีหน้า)

นี่เป็นงานเขียนบทของ Alex Garland คนทำหนังไซไฟดีๆ หลายเรื่อง เช่น Ex Machina, Annihilation ไปจนถึงเรื่องล่าสุดที่เราดูคือ Civil War

ทั้งสามเรื่องนี้ดี ดังนั้นคอหนังจึงมีความคาดหวังพอสมควรสำหรับ 28 Years Later

และจะว่าไปแล้ว ก็ไม่ผิดหวัง

ไม่ผิดหวังกับความแปลกใหม่นะครับ ไม่ได้บอกว่านี่เป็นหนังดีเลิศเมื่อเทียบกับ 28 Days Later หรือ Ex Machina

เหตุที่ว่าแปลกใหม่ก็เพราะ 28 Years Later ตอน 1 พาหนังซอมบี้เข้าไปในพื้นที่ของปรัชญา และเสนอมุมมองอื่นที่น่าขบคิด เช่น การเกิดและการตาย ฯลฯ ทำให้มันดูเหมือนหลุดจากหนังซอมบี้ทั่วไป

แกนของเรื่องมีส่วนคล้ายการเดินเรื่อง Civil War คือเป็นการเดินทางของตัวละครหลัก พบเหตุการณ์ต่างๆ

หนังมีความตื่นเต้นเป็นระยะ ภาพน่าสนใจ (ความแปลกใหม่อีกอย่างหนึ่งคือเป็นหนังที่ถ่ายด้วย iPhone) แต่จุดเด่นที่สุดน่าจะเป็นการเปลี่ยนหนังซอมบี้เป็นหนังกึ่งปรัชญา

หนังมีความ morbid (สยดสยอง ชวนแหวะ) มากกว่าหนังซอมบี้ทุกเรื่องที่ดูมา หนังรุนแรงมาก ใครไม่ชอบจุดนี้ ก็คงต้องหลับตา หรือข้ามเรื่องนี้ไป แต่ถ้าเคยชินกับภาพการเกาะตำแหน่งของรัฐมนตรีบ้านเราซึ่งชวนแหวะมากกว่าหลายเท่า ก็คงดูหนังเรื่องนี้ได้สบาย

8/10
ฉายในโรงภาพยนตร์

วินทร์ เลียววาริณ 
24-6-25

วินทร์ เลียววาริณ รวมบทรีวิวหนังจำนวนหลายร้อยเรื่องในหนังสือใหม่ บ้าหนัง 1-4 มีจำหน่ายในรูปอีบุ๊คที่เว็บไซต์ winbookclub.com และที่ MEB (คีย์คำว่า วินทร์ เลียววาริณ)

(มาตรการให้คะแนนของ วินทร์ เลียววาริณ : ความคิดสร้างสรรค์ + สาระ + ศิลปะการเล่าเรื่อง)

เช้านี้ตื่นขึ้นมาเห็นข่าวทรัมป์ประกาศว่า สงครามอิสราเอล-อิหร่านจบแล้วนะ ก็คอยดูกันต่อไป เพราะที่ถูกน่าจะเรียกว่าสงครามสหรัฐฯ-อิหร่าน

สิ่งหนึ่งที่ชาวโลกจำนวนมากไม่รู้คือ ความขัดแย้งระหว่างสหรัฐฯ-อิหร่านเริ่มมานานก่อนเหตุการณ์อิหร่านจับชาวเมริกัน 66 คนเป็นตัวประกันในปี 1979 (ถูกสร้างเป็นหนังเรื่อง Argo)

หลายคนไม่รู้ว่าเหตุการณ์ปี 1979 มีรากมาจากเหตุการณ์ปี 1953 คือรัฐประหารในอิหร่านในปี 1953 โดยสหรัฐฯและอังกฤษ

ฟังไม่ผิดหรอกครับ คนทำรัฐประหารคือ CIA + MI6

เหตุการณ์นี้ก็ถูกสร้างเป็นหนังสารคดีชื่อ Coup 53

แม้เป็นหนังสารคดี แต่มีการแสดงบางส่วน เล่นโดย Ralph Fiennes หนังได้รับรางวัลมากมาย และเช่นเคย หนังแบบนี้ไม่เข้าบ้านเรา

เอาละ คำถามคือเกิดอะไรขึ้น?

ตอบสั้นๆ คือน้ำมัน

ความวุ่นวายในตะวันออกกลางมาจากน้ำมัน ถ้าตะวันออกกลางไม่มีน้ำมัน อเมริกัน อังกฤษก็ไม่เข้าไปให้เมื่อย

ตั้งแต่ต้นศตวรรษที่ 20 อังกฤษไปกอบโกยน้ำมันจากอิหร่านจำนวนมหาศาล ก่อตั้งบริษัท BP Oil หรือ British Petroleum

ปัญหาเกิดขึ้นเมื่อนายกฯอิหร่าน Mohammad Mosaddegh ต้องการให้น้ำมันเป็นผลประโยชน์ของคนทั้งชาติ (nationalist policies)

อังกฤษเห็นว่าหาก Mohammad Mosaddegh ทำให้น้ำมันเป็นของชาติอย่างเดียวได้สำเร็จ จะเป็นตัวอย่างที่ทำให้ชาติที่มีน้ำมันอื่นๆ ทำตาม เช่น คูเวต ซาอุดิอาระเบีย อินโดนีเซีย ฯลฯ จะคุมประเทศอื่นได้ยาก ยอมไม่ได้เด็ดขาด

ยอมไม่ได้ก็ต้องล้มรัฐบาล

อังกฤษเข้าหาสหรัฐฯ ขอให้ช่วยที ตอนนั้นเป็นยุคของทรูแมน (คนสั่งทิ้งระเบิดที่ฮิโรชิมาและนางาซากิ) ทรูแมนลังเล พอนายพล ดไวต์ ดี. ไอเซนฮาวร์ ขึ้นมาเป็นประธานาธิบดี ก็ตกลง อนุญาตให้ดำเนินการ ส่งซีไอเอไปทำงานร่วมกับ MI6 ชื่อปฏิบัติการ Operation Ajax

ซีไอเอที่ส่งไปเป็นหลานประธานาธิบดีรูสเวลต์ ชื่อ Kermit Roosevelt Jr.

Kermit Roosevelt ไม่รู้เรื่องอิหร่านใดๆ ทั้งสิ้น แต่รับเครดิตไปเต็มๆ ส่วนคนทำงานจริงๆ คือ MI6 เป็นคนอังกฤษที่โตที่ตะวันออกกลาง ชื่อ Norman Darbyshire (ในหนังสารคดีเรื่อง Coup 53 แสดงโดย Ralph Fiennes)

การก่อรัฐประหารครั้งนี้ สหรัฐและอังกฤษว่าจ้างนักเดินขบวน ใช้ลูกเล่น กลอุบายทุกชนิด สร้างสถานการณ์ว่าพวกคอมมิวนิสต์กำลังจะมา เกิดความรุนแรง มีคนตาย

รัฐประหารสำเร็จ สหรัฐฯให้ชาห์ขึ้นมามีอำนาจ

จะเห็นว่าประชาธิปไตยในอิหร่านหายไปได้อย่างไร เพราะใคร และเพราะอะไร

หลังจากปฏิบัติการครั้งนี้สำเร็จ อเมริกันก็ช่วยก่อรัฐประหารอีกหลายประเทศ เช่น กัวเตมาลา (1954) ชิลี (1973) เวียดนาม (นายพลเวียดนามใต้ทุกคนที่จะก่อรัฐประหารต้องขออนุญาตวอชิงตันก่อน) ฯลฯ บางครั้งก็ไม่สำเร็จ เช่น ปฏิบัติการ Bay of Pigs โดย จอห์น เอฟ เคนเนดี

ใช่ เจ้าพ่อรัฐประหารตัวจริงก็คือพี่เบิ้มของเรานี่เอง

อุดมคติทางการเมืองเป็นแค่ภาพมายา ทุกอย่างอยู่ที่ผลประโยชน์ ทุกอย่างเป็นธุรกิจการเมือง

วินทร์ เลียววาริณ
24-6-25